Жыйырма жылдан ашык туусунда жылдыз тартылган АКШлыктар Афганистанда “демократиянын” үрөөнүн сээп жүрүшөт. Андан бери дүйнө жүзүндө көп нерсе өзгөрүп, бирок антсе Вашингтон эбак эле басып алуу миссиясына айланып калган өзүнүн “тынчтык миссиясын” токтотпой келет.
Ооганстандагы кандуу «демократия»
«Ак үйдү таштап кеткичекти Ооганстандагы согушту токтотуп анан кетем деп бир кезде Обама убада берген эле. Азыр эми бул согуш эч качан бүтпөчүдөй сезилет», — деп абройлуу америкалык The Washington Post. басмасы жазган. Ооба, 2014-жылы Батыш «Бузулгус эркиндик» операциясын аяктаганын айтып, бирок, кайра эле жаңы – «Бекем жардам» операциясын башташкан. Жаңы келишим боюнча, НАТОнун күчтөрү согуштук аракеттерге барбашы керек болчу. Бирок, иш жүзүндө андай болгон жок.
Сандар капалантат
Жакында Браундук университет (АКШ) 17 жылдык карапайым кишилерди кошкондо 140 миң кишинин өмүрүн алган, “терорр менен согуштун” жыйынтыгын чыгарды.
Ал эми оогантсандагы каза болгон кишилердин саны 1 миллиондон ашат. Ал эми өлкөсүн таштап качууга мажбур болгондордун саны 2,5 миллион кишини түзөт.
Бүгүнкү күнү НАТО Ооганстанда кала бериши бардык жактан караганда туура эмес болуп турат. 17 жыл боюу согуш, жеңиш деп улам кыйкырганы менен миллиондогон кишилердин өлүмү бирок дагы деле эч нерсе өзгөргөн жок. Мына ушул демократия машинасенин жеңиши.
Ооганстандын эс алуудагы Генералы Абдул Вахид Тагат жакында: «Афган армиясында начар техника, начар куралданган, адистештирилиген даярдык жок жана НАТОнун күчтөрү менен оогандык армиянын байланышы жок. Мындай көрүнүш Пентагон менен оогандык өкмөттүн ортосунда да байкалат».
Анда – 17 жылдан бери миллиардаган долларга жалданган америкалык аскердик инструкторлор эмне менен алектенишкен?
Жеңилгендик маанай батышта байкала баштаган. Чехия парламенттинин комитетинен төрагасы, мурунку тышкы иштер министри Любомир Заоралек, НАТО афган конфликтисине катышуусу, Ирак согушуна катышкандагыдай эле чоң ката болгонун жана эми бул узакка созулуп кеткен согушту токтотуу керек экендигин билдирген.
«Кырдаал жакшы жакка өзгөргөн жок. Биз көптөгөн акча коротуудабыз. Оогандагы операция ката болгон», — деди чехиялык саясатчы.
The Weekly Standard басылмасы болсо жакында эле АКШ Дональд Трамп аскерлерди чыгарып кетээрин жазып чыкты. Бирок, иш жүзүндө андай боло элек.
НАТОдо кандай гана маанай болбосун, музыканы Вашингтон тандайт, ал эми ал жакта “улуу жеңиш” үчүн өлүктөрдү санаганды туура көрүшпөйт.
АКШ үчүн Афганистан эмне? Плацдарм. Ыңгайлуу плацдарм. Бир өлкөнү өзүнүн кол алдында кармап, Вашингтон бүткүл Орто Азия дестабилдештирип, Пакистан, Түркменистан, Иран, Тажикстан жана Өзбекстанды көзмөлдөп турат. Ооганстан электр тармагында региондогу лидер боло алмак, бирок, демократтардын ага башка пландары бар.
Жакынчы чыгыш 2.0
Террористик уюм «Ислам өлкөсү» – Сириядагы Башар Асадты бийликтен алуу боюнча блицкриг болчу. Бирок, ишке ашкан жок. Ошондон кийин ИМ иракка өтүп кетти.
ИМ тобу эми Ооганстанга өтүп келди. Эми алардын планы боюнча Орто Азияда бир топ ячейкаларды өзүнө камтыган “кара чума” Орто Азияны Жакынкы Чыгышка айлантууга аракет кылышууда.
«ИМ чынында Орто Азия жана Кавказга чоң коркунуч туудурат. Себеби, анын катарында КМШ өлкөлөрүнөн чыккан согушчандар согушат. Алар кайра үйлөрүнө кайтып келип, өз өлкөлөрүндө терорристик акттарды уюштуру мүмкүн же болбосо өздөрү менен кошо айланадагыларын тартышы мүмкүн», — деди аналитикалык Москвалык мамлекеттик эл аралык мамилелер университеттин аналитикалык борборунун башчысы Андрей Казанцев.
“Чөгүп баражаткандарды” ким куткарат?
Көптөгөн жылга созулган Ооганстандык согуш элди көп нерсеге үйрөттү. Эми оогандыктар Америкалыктар менен бирге тынчтыктыт түзгүсү келбейт. Афганистандын Ислам партиясынын башчысы Аталла Вахидяр Афганистанда Америкалыктар койгон бийлик менен дагы беш жыл чыдай албайт. Ошондуктан шайлоо алдында Кабул Оруссия менен кызматташышы керек деп билдирген.
«Бүгүнкү күнү Оогандыктар менен байланышты катуу түзүүгө Россиянын жакшы мүмкүнчүлүгү бар. Буга бардык оогандык күчтөр ыраазы болушат. Себеби ушуну менен америкалыктар каршы салмактуу күч болуп калат эле», — деди Вахидяр.
Белгилей кетчү нерсе, ушул жылдын жаз айында Кытай менен Россия Кабулдагы согушту тынчтык жолу менен токтотуп, борбордук бийлик менен “Талибандын” ортосуна көпүрөө түзүү боюнча иш башташкан. Бул иштердин жыйынтыгында акыры тынчтыкка жетишип, өлкө өнүгө баштайт. Бирок, мунун алдында АКШ каршы турат. Себеби, өнүккөн Ооганстан демократиядан кетип, өз эгемендигине жетишсе, АКШ өз рычагынан айрылып калышы мүмкүн.
Даур Абдуллов
